تخت جمشید یادگار پادشاهان هخامنشی از ۲۵۰۰ سال پیش در ایران است. با توجه به عظمت امپراتوری هخامنشیان در ایران باستان که بخش قابل توجهی از شرق جهان را شامل می‌شد، می‌توان به شکوه مقر فرماندهی این پادشاهان در تخت جمشید پی برد.تخت جمشید را در جهان به‌عنوان نماد تمدن پارسی ایران زمین می‌شناسند. محوطه تخت جمشید که از جاهای دیدنی استان فارس است و در نزدیکی مرودشت شیراز قرار دارد، شکوه معماری کاخ پادشاهان در عصر ایران باستان را نشان می‌دهد. پادشاهان هخامنشی در اوج قدرت، کاخ‌های سنگی خود را در دل کوه و در نزدیکی شهر شیراز بر پا کردند تا برای آیندگان تصویری روشن از گستره فرمانروایی خود به یادگار بگذارند.
تخت جمشید را در جهان با نام «پرسپولیس» می‌شناسند که این نام به زبان یونانی است. ستون‌ها، سر ستون‌ها، کتیبه‌ها، نقش برجسته‌ها، کاخ‌ها و دروازه‌های باقی مانده در محوطه تخت جمشید، از مشهورترین آثار تمدن در جهان به شمار می‌آیند. محوطه تخت جمشید که نام دیگر آن «سرزمین پارسه» نیز هست، گردشگران زیادی را از سراسر جهان، در طول سال به شیراز می‌کشاند.ساخت بنای تخت جمشید در حدود ۲۵ قرن پیش و در دامنه کوه‌های رحمت، توسط داریوش هخامنشی آغاز شد. در ساخت بنای تخت جمشید معماران و هنرمندان بی‌شماری شرکت کردند و این بناهای عظیم توسط کارگران زن و مرد ساخته شده‌اند
تخت جمشید در منطقه‌ای خوش آب و هوا در نزدیکی مرو دشت شیراز در استان فارس قرار دارد. با وجود گرمسیر بودن بخش‌های زیادی از استان فارس، این منطقه در نزدیکی مرودشت به‌دلیل گرفتن در محیط کوهستانی آب و هوایی خنک و معتدل دارد. تخت جمشید در منطقه‌ای کوهستانی میان روستاهای فیروزی، کناره و اصطخر قرار گرفته است.منطقه باستانی تخت جمشید در شمال شرقی شهر شیراز و مرو دشت قرار دارد. فاصله شیراز تا تخت جمشید ۷۰ کیلومتر است و مرودشت نیز در ۱۱ کیلومتری جنوب غربی تخت جمشید قرار دارد
یکی از معروف‌ترین سازه‌های باقی مانده در منطقه تخت جمشید، ستون‌ها و سر ستون‌های کشف شده در تخت جمشید هستند. این ستون‌ها بسیار بلند و سنگین هستند و شیوه ساخت آن‌ها برای معماران و باستان‌شناسان هنوز بسیار جالب توجه به نظر می‌رسد.ستون‌های تخت جمشید سندی بر عظمت بناهایی هستند که امروزه از میان رفته‌اند، اما با نگاه کردن به این ستون‌ها می‌توان به شکوه کاخ‌ها در گذشته پی برد. ستون‌های تخت جمشید بخش کوچکی از کاخ‌های هخامنشیان بوده‌اند. از ۷۲ ستون کاخ آپادانا، امروزه تنها ۱۴ عدد باقی مانده است.
هر یک از این ستون‌ها بیش از ۲۰ متر ارتفاع و ۸۵ تن وزن داشته‌اند. در کاخ آپادانا هر یک از سه ایوان کاخ را به کمک ۱۲ ردیف ستون ساخته بودند. در ایوان شرقی تندیس شیرهای دو سر بر ستون‌ها دیده می‌شوند، اما تندیس‌ها در ایوان غربی به‌شکل گاو هستند. سرستون‌های تالار اصلی نیز به‌شکل گاو طراحی شده‌اند و آثار باقی مانده از رنگ روی آن‌ها، نشان از رنگی بودن آن‌ها در گذشته دارد
خزانه تخت جمشید در شرق موزه تخت جمشید و جنوب کاخ صد ستون قرار دارد. بقایای این ساختمان بزرگ با دیوارهای بلند احاطه شده و با خیابان‌های پهن از کاخ‌های اطراف جدا شده است. این ساختمان را که از اولین بناهای ساخته شده در تخت جمشید به شمار می‌رود، در زمان داریوش هخامنشی ساخته‌اند و در ابتدا به‌عنوان ساختمان اداری از آن استفاده می‌شده است.
در قسمت غربی ساختمان خزانه اتاق‌های کوچک سربازان و در شرق آن حیاطی بزرگ مشرف به ایوان‌های ستون دار و چند تالار وجود دارند. داخل خزانه را سه تالار هرکدام با چهار ستون، یک اتاق با دو ستون و دو تالار بزرگ با راهرویی در میانشان تشکیل می‌دهند. ستون‌های ساختمان همگی چوبی بوده‌اند و نقش و نگارهای فراوان داشته‌اند. در خاک‌برداری‌های سال‌های ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ در شمال ساختمان خزانه، دو سر ستون عقاب دو سر پیدا کردند که به احتمال زیاد برای ورودی یکی از کاخ‌ها ساخته شده بودند، اما فرصت جابه‌جا کردن آن‌ها را نداشته‌اند.در قسمت شمالی بنای خزانه نشانه‌هایی از گسترش بنا پس از ساخت اولیه آن وجود دارد که دلیل آن از نظر کارشناسان گسترش خزانه برای تامین ظرفیت لازم بوده است. از مهم‌ترین آثار یافت شده از این بخش می‌توان به دو نقش برجسته روی سنگ مرمر با نمای آبی تیره اشاره کرد.
در شمال شرقی چاه سنگی و در نزدیکی کاخ صد ستون، بقایای عمارتی با آثاری به جا مانده از آرامگاهی سنگی در آن دیده می‌شود. سنگ‌های این بنای ایوان دار را نیز بدون ملات روی هم گذاشته‌اند و کل بنا را روی سکویی ساخته‌اند. آرامگاه حجاری شده در شرق این بنا دیده می‌شود و به نظر می‌رسد که شکل صلیبی آن را از روی آرامگاه‌های نقش رستم برداشته‌اند؛ گرچه بازوی پایین صلیب را نیمه کاره رها کرده‌اند.
در زمان هخامنشیان اعتقادات دینی پادشاهان و مردم بر این بود که پیکر انسان پس از مرگ نباید عناصر پاک و مقدس سه گانه یعنی آب، خاک و آتش را آلوده کند؛ به همین جهت به‌دنبال راهی دیگر برای دفن مردگانشان بر آمدند. دخمه‌های زرتشتی، آرامگاه‌های سنگی، استودان‌ها و صندوق‌های سنگی بزرگ که در گذشته جسدهای مومیایی را در آن‌ها نگه می‌داشتند، گزینه‌های جایگزین برای دفن پیکر مردگان در خاک یا سوزاندن آن‌ها بودند.بر این آرامگاه نقوشی برجسته و کتیبه‌ای همانند آرامگاه داریوش وجود دارد و باستان‌شناسان در مورد صاحب این مقبره اختلاف نظر دارند. عده‌ای آن را متعلق به داریوش سوم و عده‌ای دیگر نیز آن را محل دفن اردشیر دوم می‌دانند. آرامگاه شمالی ساده و بدون نقوش برجسته است و به احتمال زیاد به اردشیر سوم تعلق دارد.
تخت جمشید یکی از میراث گران بهاء ایرانیان که هویت هر فرد ایرانی، مدیون همین مکان تاریخی است.
